ขุนช้างขุนแผน

หนังสือเรื่องขุนช้างขุนแผนนี้ พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัยได้โปรดเกล้าฯ ให้กวีในรัชสมัยของพระองค์ ตลอดจนพระองค์เองร่วมกันแต่งและทรงพระราชนิพนธ์ขี้นเป็นวรรณคดีที่มีค่าทั้งในด้านความไพเราะและในลีลาการแต่ง ตลอดจนเค้าโครงเรื่อง ได้รับการยกย่องตามพระราชบัญญัติวรรณคดีสโมสรในรัชกาลพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวว่าเป็นยอดของหนังสือประเภทกลอนเสภา และได้รับประทับราชลัญจกรรูปพระคเณศร์ไว้เป็นเครื่องหมายของการยกย่องนั้นด้วย หนังสือเรื่องขุนช้างขุนแผนนี้ ไม่เพียงแต่เป็นวรรณคดีสำหรับอ่านกันเล่น เพื่อได้รับรสวรรณคดีเป็นเครื่องบันเทิงใจเท่านั้น หากแต่บางตอนในวรรณคดีเรื่องนี้ยังเป็นหลักฐานที่ให้ความรู้ในเรื่องราวความเป็นอยู่ของผู้คนและบ้านเมืองในสมัยต้นรัตนโกสินทร์ สมกับที่มีคำกล่าวว่า วรรณคดีเป็นกระจกเงาสะท้อนภาพความเป็นไปของบ้านเมืองในยุคนั้นๆ ให้คนรุ่นหลังๆ ได้ทราบด้วย

ตัดตอนส่วนหนึ่งจากคำนำของกรมศิลปากรที่อนุญาตให้สำนักพิมพ์บรรณาคารจัดพิมพ์ขึ้นจำหน่าย ในการพิมพ์ครั้งที่ ๑๓ พ.ศ. ๒๕๑๓








ตัวละครหลัก
ขุนแผน ขุนช้าง นางพิมพิลาไลย (ภายหลังเปลี่ยนชื่อเป็น วันทอง) พลายงาม ในสมัยสมเด็จพระพันวษา(พระองค์คือสมเด็จพระรามาธิบดีที่ ๒แห่งกรุงศรีอยุธยา)ครองกรุงศรีอยุธยาทรงมีนิสัยคือ ทรงพระพิโรธง่าย แต่พระองค์ก็เป็นกษัตริย์ที่มีความยุติธรรมต่อบรรดาเสนาอำมาตย์ ทหารและราษฎร์พอสมควร ในคราวที่มีคดีพ้องร้องกัน เช่น ในคราวที่จมื่นไวยวรนาถหรือพลายงามถูกนางสร้อยฟ้าทำเสน่ห์ พระองค์ก็โปรดให้นำทั้ง 3 คนคือ จมื่นไวยวรนาถ,นางสร้อยฟ้าและนางศรีมาลา ไปเข้าเฝ้าเพื่อสอบสวนข้อเท็จจริง แต่นางสร้อยฟ้ากลับโทษพลายชุมพลว่าพลายชุมพลเป็นชู้กับนางศรีมาลาพระองค์ก็โปรดให้นางสร้อยฟ้าและนางศรีมาลาลุยไฟเพื่อพิสูจน์ความบริสุทธิ์ของทั้ง 2 คน ครั้นพบว่านางสร้อยฟ้าทำความผิดก็โปรดให้ประหารชีวิตนาง แต่นางตั้งครรภ์ได้ 7 เดือน นางกลัวลูกจะต้องตาย พระองค์ก็เพียงแค่เนรเทศนางออกไป ซึ่งนับว่าเป็นโทษสถานเบา นางจึงเดินทางกลับเชียงใหม่พร้อมกับเถรขวาดและนางไหมบ่าวของนางสร้อยฟ้า ณ เมืองสุพรรณบุรีมีครอบครัวสามครอบครัวอย่ 3ครอบครัวเป็นเพื่อนกัน คือครอบครัวขุนไกรพลพ่ายกับนางทองประศรี มีลูกชายชื่อพลายแก้ว(ต่อมาคือขุนแผน) ครอบครัวของขุนศรีวิชัยกับนางเทพทอง มีลูกชายชื่อขุนช้าง และครอบครัวของพันศรโยธากับนางศรีประจัน มีลูกสาวชื่อนางพิมพิลาไลย